Beschrijving

In het noorden van de Stad Mortsel bevindt zich een pareltje natuur in eigen buurt. 'Klein-Zwitserland', gelegen naast de historische Dieseghemhoeve, is een groene ruimte van 6 hectare in het midden van een verstedelijkte omgeving. 

Het terrein vormde van 1878 tot 1970 een spoorwegknooppunt en dankt zijn naam aan de opgehoogde spoorwegbermen. Sinds 1990 verzorgde de Werkgroep Ecologie Mortsel (WEM), later met de lokale groep Land van Reyen - vzw Natuurreservaten, vandaag het huidige Natuurpunt Land van Reyen, het beheer in het gebied. Klein-Zwitserland is vrij toegankelijk voor wandelaars, en biedt in elk seizoen iets nieuws. Een plattegrond aan de inkom van de Dieseghemhoeve, IJzerenweglei of Drabstraat wijst u de weg. 

Klein-Zwitserland biedt een erg divers landschap met een afwisseling van reliëfrijke bermen, jong opkomend berken- en eikenbos, dichte ruigten en open grasland. Je vindt er een waaier aan biotopen, die een breed scala aan levensvormen met zich meebrengt. Natuurliefhebbers kunnen het hele jaar door genieten van al wat leeft en beweegt in het gebied. Ruigtekruiden zoals Gewone bereklauw, Bijvoet, Fluitenkruid, Boerenwormkruid en Honingklavers zijn alom aanwezig. Kom een kijkje ne men naar prachtige planten zoals Wilde reseda, Kraailook, Grasklokje, Rapunzelklokje, Avondkoekoeksbloem, Peen, en tot laat in de herfst bloeiende composieten zoals Schermhavikskruid, Bitterkruid en Jakobskruiskruid. Ook de vele wilgenkatjes, en vruchten van Wilde Kardinaalsmuts springen in het oog.

 
Verschillende diersoorten vinden een thuis op Klein-Zwitserland. Tijdens een wandeling kan je luisteren naar het gezang van Tjiftjaf, Kool- en Pimpelmees, Staartmees, Tuinfluiter, Bosrietzanger.. Misschien zie je wel een Zwartkop, Gaai, Grote bonte specht, Groene specht of een jagende Buizerd, Sperwer of Torenvalk... Ook Bosuil en Ransuil komen op bezoek in het gebied. 

Allerlei soorten kriebelbeestjes komen voor op Klein-Zwitserland. Neem je verrekijker of loupe mee, en ontdek de wondere wereld rondom je: Eikenpage, Kleine vuurvlinder, Spaanse vlag, Pyjamawants, Grote groene sabelsprinkhaan, Vuurjuffer, Grote Keizerlibel, Snuitkevers, ... Ook wordt speciale aandacht gegeven aan nachtvlinders via inventarisatieprojecten.

Geschiedenis

Het spoorwegverhaal.

Tussen 1836 en 1881 verschijnen de spoorwegen in Mortsel.
In 1864 was het gebied dat nu Klein-Zwitserland vormt vooral op militair domein van nut. In dat jaar had de Belgische Genie-Kapitein Brialmont de fortengordel rond Antwerpen klaar. De bevoorrading van deze forten gebeurde via de Militaire Baan (Krijgsbaan). In 1878 werd de ringspoorlijn (later lijn 27) aangelegd om de bevoorrading te versnellen. Hiertoe werd landbouwgrond onteigend op het terrein
dat later Klein-Zwitserland zal worden. In totaal waren er vier spoorwegbermen die - om het gemakkelijk te maken - later de namen linkerberm, bochtberm, middenberm en rechterberm kregen. De berm die nu nog langs de bestaande spoorweg loopt, noemt men "gemeenteberm". Deze werd later aangelegd als geluidsweringsmuur. In 1906 werd de ringspoorweg verhoogd aangezien de trafiek
was toegenomen. Zo ontstond "den berm".
Sinds het ringspoor rond Antwerpen in 1970 werd afgeschaft, was het terrein van geen nut meer voor de NMBS. Deze verkocht het eerst aan TGV-NMBS en in 1984 kwam Klein-Zwitserland in het bezit van Mortsel (in ruil voor het gebied aan de overkant van de spoorlijn Antwerpen-Lier, achter de begraafplaats Cantincrode, dat toen eigendom was van Mortsel en ingekleurd was als dagrecreatiegebied) die besliste het gebied voor het publiek open te stellen.

In 1978 kwam het gebied even in gevaar voor de aanleg van een autoweg op de berm, wat door de actie "Red de berm" gelukkig geweerd werd. In 1990 werd een contract gesloten tussen de gemeenteraad van Mortsel en de Werkgroep Ecologie Mortsel (WEM) over het beheer van Klein-Zwitserland.

Eind 1993 werd "Land van Reyen" opgericht als lokale groep van vzw Natuurreservaten. Vele leden van de WEM waren reeds lid van vzw Natuurreservaten, waardoor het idee ingang vond om het beheer van Klein-Zwitserland te laten doen door de WEM onder de koepel van vzw Natuurreservaten. Dit werd officieel op 23 april 1996.De stad Mortsel is eigenaar van het gebied. Op het gewestplan is Klein-Zwitserland ingekleurd als Parkzone "P".

Op weg naar erkenning als natuurgebied

De gemeenteraad van Mortsel keurde op 19 december 2006 het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan goed. In het richtinggevend gedeelte wordt er gewezen op de gewenste groenstructuur met waardevolle natuurgebieden zoals de beboste talud van de oude spoorwegberm en de berm en poel achter het kerkhof. Klein-Zwitserland wordt ook bestempeld als een gebied prioritair voor de natuur.

Onze afdeling heeft in 2007 een 1ste poging gedaan om Klein-Zwitserland als Natuurreservaat te laten erkennen, maar deze poging strandde gezien het negatief advies van Vlaamse Hoge Raad voor Natuurbehoud o.a. omwille van gebrek aan accurate natuurwaarnemingen.
In de daaropvolgende jaren hebben we meerder inventarisaties uitgevoerd van de hazelworm en meerdere types vlinders.
Die inventarisaties hebben we dan toegevoegd aan onze 2de poging om Klein-Zwitserland als natuurgebied te laten erkennen, mede ondersteund door het professionele team van het Natuurpunt-secretariaat in Mechelen.

Eind 2019 werden onze inspanningen beloond door de erkenning van Klein-Zwitserland als natuurgebied.

Dieseghemhoeve.

Aan de rand van Klein-Zwitserland staat de Dieseghemhoeve, al sedert jaren niet meer uitgebaat als boerderij. Bij activiteiten van de reservaatwerkgroep wordt dankbaar gebruik gemaakt van de faciliteiten die deze hoeve nu biedt (tentoonstellingsruimte, cafetaria, picknickweiden met tafels en stoelen).
De huidige hoeve is heropgebouwd na een verwoestende brand in 1979.

In 869 spreekt men reeds van de 'Villa Tissengien', een heerlijkheid die zich o.a. uitstrekte over Mortsel, Deurne, Edegem, en grote landerijen, bossen en 8 hoeven omvatte.
Vanaf 1574, toen kardinaal de Granvelle in bezit van "Villa Dieseghem" kwam, behoorden alle goederen van Cantincrode en Dieseghem aan één heer, die alle wereldlijke en geestelijke rechten kreeg. Het verval trad in. In de 16e eeuw hadden
de bezittingen nog een oppervlakte van 60 ha. Vanaf toen veranderde het domein verscheidene keren van eigenaar, werd in de loop der eeuwen opgedeeld (o.a. door financiële moeilijkheden van de heren) en verkocht.

Begin 20e eeuw komt de hoeve door erfenis in het bezit van de families Ullens, Van de Werve en d'Ursel. Deze laten een deel van de omliggende gronden verkavelen. Bovendien worden enkele landerijen - gelukkig! - onteigend voor de aanleg van de spoorweg: het gebied dat later Klein-Zwitserland zal worden.
De laatste pachter van de hoeve is Alfons Rombouts, die in 1942 nog 11 ha bewerkte en 16 melkkoeien had. Stelselmatig moest hij de gronden afstaan voor verkaveling.

Sinds 1958 is de gemeente Mortsel eigenaar van de hoeve, die er een heemmuseum startte.Op de Ferraris-kaart kan men vaststellen dat het huidige natuurgebied vóór aanleg van de spoorwegen uit landbouwgronden bestond.

Situering

Plan

Download of bekijk onderstaand plan in PDF-formaat . Een kleine wandelgids vind je hier als plooifoldertje.

De hazelworm

De hazelworm is een bruine hagedis weliswaar zonder poten waardoor die op een slang gelijkt. Hij kan tot 30 cm lang worden. De rugkleur varieert van grijs, grijsbruin tot glanzend hazelbruin. Zie je daar in het midden een donkere lengtestreep dan heb je met een vrouwelijk exemplaar te maken. zoals je op bovenstaande foto's kan zien heeft de hazelworm een kleine kop die ongemerkt overgaat in de romp.
We zijn er fier op dat de hazelworm Klein-Zwitserland bewoont en hebben er ook een pad naar vernoemd, maar verwacht niet dat je hem gemakkelijk zult tegenkomen. Overdag houdt hij zich verborgen maar komt dan wel bij regen te voorschijn omdat hij dan gemakkelijker slakken zal vinden om te verorberen.

Bioloog Wouter Knapen heeft een studie over de hazelworm op Klein-Zwitserland gemaakt waarvan volgend artikel de belangrijkste conclusies aanhaalt: Een bioloog op stage: de hazelworm onderzocht

Voor de meer poëtische zielen brengen we hier graag het gedicht van Hilde Keteleer naar voor:

Hazelwormpad

Het waait er warm, het splintert er hout.
Het dovenetelt er wit, het barst er uit knoppen.
Ik sta stil, maar het is niet te stoppen.
Het is april, het wil al mei.

Ik struikel over een kuil in het pad
en ik weet niet wat eerst
naar buiten zal komen. Het fluit
er met alle kruid, met alle meidoorn
kracht die mijn kracht
te boven gaat, ik streel

het mos tussen de schorsbarsten
van de wilg, er kruipt een mier
naar binnen in de stam, en ik
blijf hier, buiten
gesloten, april en mei zoemen,
ik weet niet hoe ik ze moet noemen.

Voor de vorm
zoek ik een hazelworm.

Voor de jongsten is er een gratis brochure te krijgen op het onthaal van de gemeente Mortsel. Daarin wordt de hazelworm en zijn woongebied Klein-Zwitserland op speelse wijze voorgesteld. De afbeeldingen hieronder geven je er alvast een idee van.

Nog meer over de hazelworm op de Natuurpunt-site

Contactpersonen

Search: 

102050

Contactpersonen
Frederik Van de Perre Conservator Klein-Zwitserland 0498 628 980
Marc Claus Coördinator weekploeg beheer Klein-Zwitserland; Secretaris Natuurpunt Mortsel 0495 369 885
Wouter Knaepen Studie Klein-Zwitserland 2640 Mortsel 0477 645 685

Heb je tijd in de week, meld je dan aan bij Marc om de 2de donderdag van de maand s'morgens mee te gaan werken op Klein-Zwitserland.